Net als in andere wijngebieden maakt het klimaat het de wijnboeren in Bordeaux niet gemakkelijk. Ze hebben hun werkwijze al aangepast, zowel in de wijngaard als in de chai, en innoveren volop om evenwichtige, aromatische kwaliteitswijnen te kunnen blijven aanbieden. Naast deze aanpassingen levert de wijnsector in Bordeaux ook inspanningen om in te spelen op de klimaatverandering en zich voor te bereiden op morgen door de wijngaard te herzien. De wijnbouwers waken over hun CO2-voetafdruk en voeren maatregelen door om uiteindelijk tot CO2-neutraliteit te kunnen komen. Ieder jaar investeert de wijnsector in Bordeaux 1,2 miljoen euro in onderzoek, wat essentieel is om het voortbestaan van de wijngaarden van Bordeaux veilig te stellen.
Het klimaat: een belangrijke succesfactor
Wat de wijnjaren en het terroir betreft, hangt de kwaliteit van een wijn in grote mate af van het klimaat en de omgeving. De wijnbouwers ondervinden nu al de gevolgen van de klimaatverandering: laattijdige vorst, stijging van de gemiddelde temperatuur … Al deze veranderingen hebben onvermijdelijk een impact op de wijngaard en de wijn: uitgesproken vintage-effect; kortere groeicyclus; vroegere oogst (ongeveer 20 dagen eerder in de afgelopen 30 jaar); stijging van het alcoholpercentage; vermindering van de aciditeit van de wijn; wijziging van de aroma’s.
De wijnboeren in Bordeaux passen hun werkwijze aan. Zo ontwikkelden ze strategieën op korte en lange termijn om met de hele sector in te spelen op de klimaatverandering.
Bij elk wijnjaar en elke aanplanting worden aanpassingsstrategieën toegepast: de snoeidatum uitstellen om de groeicyclus te vertragen (en zo vooral schade aan de wijnstokken als gevolg van laattijdige vorst trachten te voorkomen); de stam van de wijnstok verhogen om het bladoppervlak te verkleinen (en zo de productie van suiker en dus van alcohol te vermijden); zo weinig mogelijk bladeren verwijderen om de druiven te beschermen tegen de zon; de oogstdatum aanpassen en ‘s nachts oogsten om de aroma’s van de druiven te beschermen; en op langere termijn: laatrijpe druivenrassen verbouwen en onderstammen kiezen die beter bestand zijn tegen waterstress; de ligging van de percelen herzien (om gebruik te maken van frissere gronden).
HET PLANTGOED AANPASSEN
In de wijnstreek van Bordeaux zijn zes blauwe druivenrassen (Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Merlot, Malbec, Carménère en Petit Verdot) en acht witte druivenrassen (Sémillon, Sauvignon Blanc, Sauvignon Gris, Muscadelle, Colombard, Ugni Blanc, Merlot Blanc en Mauzac) toegestaan volgens de lastenboeken van de AOC’s.
Het plantgoed kiezen en vernieuwen is een langetermijnverbintenis, aangezien een perceel direct voor tientallen jaren wordt beplant. De keuze van het druivenras is een compromis tussen de verwachtingen van de wijnboer (smaakprofiel, kleur van de wijn …) en de kenmerken van het terroir (vooral de bodem en het klimaat).
Het gebruik van bepaalde laatrijpe druivenrassen kan een voordeel zijn om de gevolgen van de klimaatverandering te verzachten. En dat verklaart meteen waarom oude druivensoorten opnieuw terrein winnen. De wijnbouwers planten weer oude druivenrassen van Bordeaux, waarvan men indertijd geleidelijk aan was afgestapt omdat ze te lastig waren om te verbouwen. Een uitstekend voorbeeld daarvan is de druivensoort Petit Verdot. Deze laatrijpe variëteit is goed aangepast aan de klimaatverandering en wint opnieuw aan populariteit bij de wijnboeren. In tien jaar tijd is de oppervlakte met Petit Verdot verdubbeld in Bordeaux. Naast de druivenrassen die toegestaan zijn volgens de lastenboeken van de AOC’s werden naar aanleiding van het programma Vitadapt enkele nieuwe druivensoorten voorgesteld, wat de wijnbouwers in Bordeaux extra aanpassingsmogelijkheden biedt. Vitadapt is een wetenschappelijk programma dat sinds 2017 onder leiding staat van het Institut national de recherche pour l’agriculture, l’alimentation et l’environnement (INRAE) in Bordeaux. In het kader van Vitadapt wordt in de wijnstreek van Bordeaux het gedrag en het aanpassingsvermogen van 52 druivenrassen van over de hele wereld ten aanzien van de klimaatopwarming bestudeerd. Dit wetenschappelijk onderzoek resulteerde in de selectie van zes nieuwe druivenrassen die aangepast zijn aan de omstandigheden en behoeften van de wijngaarden in Bordeaux.
Op 1 april 2021 keurde het Institut National de l’Origine et de la Qualité (INAO) het gebruik van vier nieuwe blauwe druivenrassen en twee nieuwe witte druivenrassen voor de AOC’s Bordeaux Supérieur en Bordeaux (wit, rood en rosé) officieel goed. Zo wordt Bordeaux een pionier in de integratie van deze druivenvariëteiten die van belang zijn voor de aanpassing aan de klimaatverandering, de zogenaamde VIFA’s (variétés d’intérêt à fin d’adaptation).
De vier blauwe druivenrassen zijn Arinarnoa, Castets, Marselan en Touriga Nacional en de twee witte zijn Alvarinho en Liliorila. De goedgekeurde variëteiten (of druivenrassen) hebben het voordeel dat ze langzamer rijpen, dat ze beter bestand zijn tegen waterstress (stijging van de temperatuur en vermindering van de neerslag), dat ze minder gevoelig zijn voor ziektes en dat hun smaakprofiel dicht aanleunt bij de huidige druivenrassen van Bordeaux. Deze uitgebreide catalogus van druivenrassen is ook een mooie kans voor de wijnboeren om nieuwe blends te creëren en het aanwezige plantgoed (biodiversiteit) op het grondgebied te diversifiëren. Deze zes aanvullende druivensoorten voor de wijnstreek van Bordeaux zijn beperkt tot 5% van de beplante oppervlakte van de wijngaard en mogen niet meer dan 10% van de uiteindelijke blend van een wijn vertegenwoordigen. Conform de wetgeving zullen zij niet vermeld staan op de labels van Bordeaux. De wijnbouwers mogen dit experiment voeren gedurende een periode van tien jaar, die eenmaal hernieuwbaar is.
De introductie van de nieuwe variëteiten zal het profiel en de kwaliteit van de Bordeauxwijnen niet verstoren. Ze zullen daarentegen de frisheid, aciditeit en aroma’s van de wijn helpen behouden door de negatieve gevolgen van de klimaatopwarming (meer alcohol, zwaardere wijn, minder aroma’s en aciditeit, andere kleuren) te counteren. Het doel is om op die manier in te spelen op de klimaatverandering in plaats van ze gewoon te ondergaan.
Actieve inzet van de wijnsector om zijn koolstofimpact te verkleinen:
Om de gemiddelde temperatuurstijging te helpen beperken, verbindt de wijnsector in Bordeaux zich ertoe om de uitstoot van broeikasgassen (BKG) te verminderen. In 2019 was de koolstofbalans goed voor 587.000 ton CO2-equivalent: energie (bv. stookolie voor de landbouwmachines) = 47% van de uitstoot; binnenkomende grondstoffen (plastic, glas, wijnproducten, …) = 34%; vrachtvervoer (over de weg, zee, …) = 19%
In de praktijk werden (collectieve en individuele) acties ondernomen om deze koolstofbalans naar beneden te krijgen. De wijnboeren en -handelaars in Bordeaux passen hun werkwijze, aankopen en activiteiten aan om hun CO2-voetafdruk te verkleinen.
Enkele concrete voorbeelden van beperkende maatregelen: samenwerking met glasmakers om het gewicht van de flessen te verlagen; recyclage van het glas; vervanging van de houten kisten door dozen; ecologische chais gemaakt van lokale materialen met een goede thermische inertie en een laag elektriciteitsverbruik; opvang van regenwater; compostering van jonge wijntakken; acties rond afvalinzameling en -recyclage; carpooling, collectief vervoer tussen woon- en werkplaats.
De sekwestratie van koolstof is een andere hulpmiddel om de koolstofbalans van de wijnsector te verlagen tot een neutrale koolstofbalans. De natuurlijke sekwestratie kan verbeterd worden door de verdere ontwikkeling van de agro-ecologie: aanplanting van bomen (die koolstof opslaan), hagen, bloemenweides en bodemvegetatie (schatkamer van biodiversiteit die gunstig is voor de wijngaard) en agropastoralisme.
Naast deze verschillende concrete acties op landbouwkundig vlak maakt de wijnsector van Bordeaux ook gebruik van technologische innovaties. Zo recupereren bepaalde wijndomeinen de CO2 uit de gistingen om deze in kaliumbicarbonaat om te zetten. Kaliumbicarbonaat ontstaat uit een niet-giftig en biologisch afbreekbaar natuurlijk product en wordt gebruikt in de levensmiddelen-, farmaceutische, cosmetica- en milieusector.
BORDEAUX CULTIVONS DEMAIN
Dit engagement ten aanzien van het klimaat maakt integraal deel uit van het MVO-beleid (maatschappelijk verantwoord ondernemen) van de bedrijven in Bordeaux. Sinds dit jaar worden de wijnbouwbedrijven verder aangemoedigd via ‘Bordeaux Cultivons Demain’, een gezamenlijk initiatief voor de hele wijnsector in Bordeaux. Met inachtneming van de MVO-principes wil de wijnsector zijn rol ten volle vervullen, namelijk de duurzaamheid van de lokale economische structuur waarborgen en tegelijk tegemoetkomen aan de eisen van de consumenten maar ook zijn werknemers, leveranciers en partners op sociaal, maatschappelijk en ecologisch vlak. www.bordeaux.com