Toeren in de Vallée de l’Agly is op ontdekking gaan naar grote en kleine monumenten die in het gevarieerde en aanlokkelijk landschap deel uitmaken van de rijke geschiedenis van deze regio.
Een van de merkwaardige maar tevens geheimzinnige restanten uit het verleden is het brug-aquaduct van Ansignan is in de gelijknamige Franse gemeente Ansignan in de Pyrénées-Orientales. Dit aquaduct overspant de rivier de Agly en werd gebruikt om gewassen op de tegenoverliggende oever te irrigeren. Het is gebaseerd op een Romeinse brug (viaduct), mogelijk daterend uit de 2e eeuw.
De oorsprong en geschiedenis van deze aquaductbrug zijn onzeker. Men denkt dat er tijdens of voor de Romeinse tijd een brug is gebouwd, mogelijk door de Volques Tectosages. De Romeinse weg is goed gedocumenteerd. Deze eerste brug werd aangevuld met een tweede brug over de Désix, een zijrivier van de Agly op de rechteroever, een paar honderd meter stroomafwaarts van het dorp. Volgens het gemeentehuis van Ansignan dateert het puin van de bogen tussen 220 en 270 na Christus. Juliette Freyche suggereert dat het oorspronkelijke bouwwerk een aquaduct was om het land van een Romeinse villa te irrigeren. Sommige bronnen suggereren dat het oorspronkelijke bouwwerk een hevelbrug was, een meer gebruikelijke techniek die veel door de Romeinen werd gebruikt.
Tijdens de middeleeuwen werd een aquaduct over de oorspronkelijke brug gebouwd,
waardoor het pad in een tunnel veranderde. Deze laatste structuur werd meerdere keren gewijzigd, met name in de dertiende en veertiende eeuw, waardoor het gebouw werd uitgebreid tot de huidige afmetingen.
Vandaag de dag zijn er geen belangrijke archeologische vondsten die de aanwezigheid van dit imposante gebouw in zijn huidige vorm verklaren. Het wordt nog steeds gebruikt om de gewassen te irrigeren. Louis Companyo merkte op dat “deze kleine vallei een opvallend contrast vormt met alles wat men vanaf de kloof van de Fou ziet. Terwijl het land overal dun en dor is, is het hier bedekt met gewassen en frisse weiden.
De brug-aquaduct over de Agly staat sinds 19 april 1974 op de monumentenlijst. Het is een van de 18 winnende locaties in de Loto du Patrimoine 2023 competitie. De werkzaamheden bestaan uit het waterdicht maken van het kanaal, het verwijderen van vegetatie van de structuur, het dichten van scheuren en het repareren van de bogen.
De 170 meter lange aquaductbrug bestaat uit 29 bogen die steeds groter worden naarmate ze dichter bij de rivier komen. De twee grootste overspannen de bedding van de Agly. Het aquaduct is gebouwd op twee niveaus: het eerste is een brug voor voetgangers, ruiters of kleine karren en het bovenste niveau is een aquaduct dat nog steeds in gebruik is. Het tweede niveau is zo boven het eerste niveau gebouwd dat het eerste niveau op een tunnel lijkt, verlicht door een paar openingen aan de zijkanten.
Rond 1906 rustte Louis Abram de brug uit met een hydro-elektrische turbine, geïnstalleerd in een voormalige molen naast de aquaductbrug. Het gebouw werd in de jaren 1970 gesloopt tijdens restauratiewerkzaamheden. De basis van de molen en de wateruitlaten zijn nog steeds zichtbaar.
Er zijn tal van legendes ontstaan over de vreemdheid van het bouwwerk – monumentaal in een klein dorp – de functies als brug, tunnel en aquaduct en de onregelmatige constructie, het resultaat van talrijke transformaties van het bouwwerk in de loop der tijd.
De meest fantasierijke geloven dat het een brug van Gallische oorsprong is, waarbij de brugpijlers als kalender werden gebruikt en zo werden uitgelijnd dat het water over de brug zou stromen volgens de loop van de zon tijdens de zonnewendes – een bijbelse verwijzing. De brug zou ook zijn verbouwd tijdens de “terugkeer van de kruisvaarders van Hugues Capet”, die in 980 plannen meebrachten voor een aquaduct “dat water uit de Eufraat leverde aan de hangende tuinen van koningin Seminaris, de stichster van Babylon.
Louis Companyo vermeldt een andere legende, volgens welke de brug werd gebouwd door monniken, terwijl Albert Bayrou verwijst naar de Tempeliers die het bouwwerk verbouwden.
Legendes en onzekerheden dus wat niet wegneemt dat het een leuk bezienswaardig intermezzo biedt bij een rondrit in de Vallée de l’Agly. De inspanningen om de constructie te herstellen en te bewaren werd trouwens recent door Europa gewaardeerd door de toekenning van het label ‘monument’.
Of deze erkenning ook gevolgen zal hebben voor de wijnboeren die het aquaduct nog steeds gebruiken om hun wijngaarden te irrigeren zal de toekomst moeten uitwijzen. Het gebruik door de wijnmakers werd trouwens opgenomen in het erkenningsdossier dat aan Europa werd voorgelegd.